Landelijke dag 10 mei 2003 - lezing door de heer dr. C.J.H.J. Kirchhof
Wat is hartfalen?
Door Dr. C.J.H.J. Kirchhof
Dr. Kirchhof begon zijn lezing door te wijzen op het belang van juiste informatieverstrekking aan patiënten over hun hartziekte. Hij erkende dat hiervoor in de spreekkamer vaak te weinig tijd is en dat was tevens zijn motivatie om aan deze dag mee te werken. Het deed hem dan ook bijzonder genoegen om aanwezig te zijn.
Wat is hartfalen?
Hartfalen is een complex van klachten en verschijnselen als gevolg van een tekortschietende pompfunctie in het hart. De pomp kan niet meer aan de eisen van het lichaam voldoen. Als u de trap opgaat, moet uw hart twee keer zo snel gaan slaan. Maar met hartfalen kan uw hart dat niet meer aan. Het hart trekt niet goed samen en daardoor werkt de pompfunctie onvoldoende. Het hart faalt en dat leidt tot een complex van klachten.
De term hartfalen klinkt angstaanjagend. Toch is het niet zo dat het hart er met hartfalen zomaar ineens mee stopt. Hartfalen is te behandelen. Medicijnen kunnen ervoor zorgen dat de pompkracht van het hart weer toeneemt. Ook een harttransplantatie is een behandelmethode, maar dat gebeurt minder vaak. En tegenwoordig kan een pacemaker in sommige gevallen ook helpen.
Hoe werkt het hart?
Het hart is een holle spier ter grootte van een vuist. Het hart bestaat uit vier kamers: twee kleinere, bovenste kamers (de rechter- en linkerboezem) en twee grote, onderste kamers (linker- en rechterventrikel/kamer). Bij de rechterboezem bevindt zich de sinusknoop. Hier ontstaat één keer per seconde een klein elektrisch stroomstootje dat meteen wordt doorgegeven, eerst aan de rechter- en dan aan de linkerboezem. De boezems geven deze prikkel vervolgens door aan de AV-knoop. Deze AV-knoop verspreidt de prikkel weer via twee elektrische geleidingsbanen (de linker- en rechterbundel) over de kamers. Deze voortgeleiding van de prikkel over het hart is te vergelijken met steeds groter wordende kringen in het water nadat er een steentje in is gegooid. De voortgeleiding zorgt ervoor dat alle spiervezels in het hart samentrekken. Eerst trekken de boezems samen en vervolgens trekken de kamers tegelijk (synchroon) samen. Hieronder ziet u een afbeelding van het elektrische geleidingssysteem (geel) van een hart (bron: bron Vitatron
sinus node = sinusknoop, AV node = AV-knoop, Conduction pathways = elektrische geleidingsbanen
(linker- en rechterbundel)
Doordat de prikkels gelijktijdig door de linker- en de rechterbundel lopen, trekken de linker- en rechterhartkamer gelijktijdig samen. Zo maakt het hart een sterke pompbeweging die zorgt voor de bloedcirculatie in het lichaam, het bloed wordt rondgepompt. Het zuurstofarme bloed uit het lichaam komt via de rechterboezem het hart binnen. Het stroomt door naar de rechterkamer waar het bloed via de longslagader wordt doorpompt naar de longen. In de longen neemt het bloed zuurstof op. Hierna komt het zuurstofrijke bloed, via de linkerboezem, weer het hart binnen. Het wordt doorgepompt naar de linkerkamer, en van daaruit wordt het via de aorta weer het lichaam ingepompt. Het hart slaat in rust zo’n 60 tot 70 keer per minuut en bij elke hartslag wordt er 60 tot 70 cc bloed verwerkt. Per minuut is dit zo’n vier tot vijf liter bloed. Per dag slaat het hart 100.000 keer, waarin 10.000 liter bloed wordt verwerkt, omgerekend is dat 1260 kratten bier.
Wat zijn de symptomen van hartfalen?
Doordat het hart bij hartfalen niet goed pompt, krijgen de organen onvoldoende zuurstofrijk bloed en daardoor ontstaan allerlei klachten. De belangrijkste organen krijgen het eerst bloed van uw hart: uw longen en uw hersenen. Daarna komen de spieren. De klachten manifesteren zich dus ook in deze gebieden: kortademigheid, gezwollen enkels en voeten, koude handen en voeten, algemene vermoeidheid, minder energie en conditie, minder eetlust, slecht slapen, vaak plassen en vergeetachtigheid. Ook kunt u vaak slecht platliggen omdat het bloed dan stuwt in de longen. Kortom, u heeft moeite met alledaagse dingen.
Enkele feiten & cijfers
- Hartfalen komt steeds vaker voor. De reden hiervoor is dat andere ziektes steeds beter genezen kunnen worden. Het is wat cru gesteld maar als een patiënt overlijdt aan een hartinfarct kan deze ook geen hartfalen krijgen. Door de vooruitgang in de medische techniek, kunnen veel meer mensen blijven leven met een beschadigd hart. Maar daardoor ontstaan wel problemen met de werking van het hart. Mensen kunnen genezen worden, maar ze krijgen er vaak andere problemen voor terug.
- De kans op hartfalen neemt toe naarmate men ouder wordt. Wereldwijd hebben meer dan 22 miljoen mensen een vorm van hartfalen. Ook jongeren met een hartziekte kunnen hartfalen krijgen en komt dus niet alleen voor bij 70-plussers.
- Per jaar komen er twee miljoen nieuwe patiënten bij.
- In Nederland hebben meer dan 200.000 mensen hartfalen; dit aantal neemt elk jaar met 10% toe.
Wat zijn de oorzaken van hartfalen?
Hoe kan het dat het hart van een hartfalenpatiënt niet meer goed samentrekt en dus geen sterke pomp meer is?
- Veroudering van het hart is een belangrijke oorzaak.
- Hartinfarct: 80% van hartfalen ontstaat, direct of later, na één of meerdere hartinfarcten die het hart hebben beschadigd.
- Een te hoge bloeddruk is heel slecht voor het hart. Omdat de bloeddruk zo hoog is, moet het hart harder pompen om het bloed rond te krijgen in het lichaam. In feite moet het hart steeds tegen de wind in fietsen. Hierdoor is het eerder moe en verouderd het weefsel van het hart sneller.
- Langdurige ritmestoornissen
- Ziekte van de hartspier (cardiomyopathie)
- Verslapte hartwand (een vorm van veroudering, het hart heeft te weinig kracht).
Hoe kan hartfalen behandeld worden?
Hartfalen wordt ingedeeld in vier categorieën. Officieel zijn dit de klasses van de New York Heart Association. Ze zijn gebaseerd op de mate waarin een hartfalenpatiënt in staat is om activiteiten te verrichten.
Klasse 1: de patiënt is wat kortademig maar merkt het zelf niet
Klasse 2: de patiënt is kortademig bij geringe inspanning
Klasse 3: de patiënt is kortademig bij zware inspanning
Klasse 4: de patiënt is kortademig in rust
Afhankelijk van de klasse waarin een hartfalenpatiënt valt, wordt een behandeling gekozen. Een hartfalenpatiënt zal vrijwel altijd medicijnen krijgen. Bijvoorbeeld om de pompkracht van het hart te doen toenemen. Ook kunnen het medicijnen zijn om het vocht te verminderen. In dit geval is het vocht vaak het bloed dat in het hart of de longen achterblijft omdat het hart niet krachtig genoeg pompt. Er zijn nog vele andere medicijnen mogelijk.
Onderdeel van de behandelmethode zal altijd een aanpassing van de levensstijl zijn. Bijvoorbeeld regelmatig rust nemen, veel bewegen en vooral ook minder zout eten. Zout zorgt ervoor dat meer vocht wordt vastgehouden en het hart moet daardoor harder pompen, dat is slecht. Een kilo zout moet genoeg zijn voor 10 jaar. Dat betekent: geen zoutvaatje op tafel want producten bevatten van zichzelf vaak al zout. Ook zout bij de aardappels is niet goed.
Andere behandelmethoden voor hartfalen zijn een chirurgische ingreep, bijvoorbeeld een harttransplantatie, maar dit komt weinig voor. En dus de resynchronisatie-pacemaker waarover straks meer wordt verteld.